Xosé Touriñán: «Eu non espero. Eu sempre vou facendo e buscando como facer»

Chego á Coruña o 29 de decembro pola mañá. Chove, vai frío e venta. Xa me deu a volta o paraugas dúas veces. Quedei con Xosé Touriñán e só espero que lle apeteza ir comigo almorzar. Apetécelle, todo correcto. Imos na procura dun bar mentres vou pensando que o facía máis alto, non sei por que.

Xosé, tróuxente tomar café sen un motivo concreto, a verdade. En parte porque a efectos de entrevista interésame moi pouco…

Xa. O que xa contei vinte veces: que cando comecei, que onde iniciei todo isto… -rimos os dous-

Pois si! O caso é que viña eu pensando que aínda temos algunha cousa en común. Eu tamén estiven en Filoloxía Galega, por exemplo. Ti filoloxía que tal? -volvemos rir-

Boh… pois isto xa o contei, creo: eu o único que esperaba da carreira era marchar da casa para vivir unha vida de universitario digna e plena. Pero, hostia, pasei a universidade toda na casa de meus pais, que eu creo que é o peor que che pode pasar para saber vivir. Vivir só, quero dicir. Eu sempre vivín acompañado. Daquela, cando estudaba, a Facultade tíñaa a vinte minutos da casa logo, tocoume quedar. Agora, de maior, por etapas, algo vou tendo que autoxestionarme cando andamos rodando por aí…

Facer pasta con atún…

Si, e este rollo de saber estar só. Porque, coidado, que non é o mesmo vivir só e estar só con 40 anos e xa tendo algo de cartos no banco que cando es universitario, que me parece marabilloso. Dígoo porque vía e envexaba aos amigos: daba igual comer macarróns e arroz todos os días, ter que xuntar catro pesos para saír, buscar o whisky máis barato para mezclar coa cola máis ruín… pero eu esa vida non a tiven. Non foi unha vida de estudante que mereza ser contada, a verdade.

Eu era pijo da aldea, xa pedía as copas de marca. Tampouco vivín a época do botellón. Nós aínda eramos de ir a bares. Pero tamén é certo que cando fixen a carreira, Marcos (Pereiro) mais eu xa faciamos por aí algún monólogo e xa cobrabamos algo. De feito, os créditos da carreira que tiven que repetir (ao ser fillo de funcionaria as primeiras matrículas saíanme só polas taxas), funos pagando co que sacaba deses primeiros bolos. Algo aínda aforrei.

Fuches mal estudante?

Non, non especialmente. A secundaria fíxena ben e da carreira gustábame moito a literatura, a historia de Galicia, o teatro… Xa non tanto a gramática ou a fonoloxía.

Penso que igual andaba algo desmotivado co tema de non ter marchado fóra. De feito, a carreira era unha opción facela en Compostela, pero aínda me tiveron que marear e puxérona na Coruña. É que vamos a ver: somos 50 para facer filoloxía en toda Galicia e haina en Compostela, en Vigo e na Coruña? Home, non me digas! É coma o dos aeroportos e a trapallada toda esta. Eu quería ir para Vigo!

Mira para min e asinte dando por feito que son viguesa. Aclárolle que son unha ourensá vivindo no Porriño.

Nese tempo de estudantes -continúa- comezamos a facer teatro case xogando. Empecei a facer teatro por culpa de Marcos e aínda andivemos algo polos bares. Era unha época na que había concursos así de monólogos e tal. Nunha desas estivemos no Porriño, mira ti. Actuando cunha lámpada aquí -levanta a man aberta por enriba da orella dereita- , ao lado da cabeza pegada. Era un bar longo… xa non me lembro nin de como se chamaba. Mira, teño moi poucos recordos dos sitios nos que actuamos e dos sitios nos que estiven, pero dese si que me lembro. Foi un dos primeiros desprazamentos longos da nosa xira de Mucha e Nucha. Porque antes de estar na tele aínda botamos tres ou catro anos por aí rulando.

Coma case todxs xs que vos adicades a isto, non?

Non creas. Hai outra xente que xera esas personaxes para desenvolvelas na tele. O noso non, o noso viña de facelo para dez, para quince persoas. Unha vez en Lugo eramos case máis enriba do escenario que abaixo, e foi a mellor noite da vida que eu recordo actuando. Botamos dúas horas e 45 minutos para catro clientes e xa contra o final uníronse de público as camareiras e o dono do local. Penso que entre todos eramos dez, como moito. Foi fantástico.

Tiñades caché, xa daquela?

Penso que comezamos cobrando 100 ou 120 euros para repartir entre os dous. Pero aí entraba todo. Había veces que xa chegabas sen nada á casa.

A ver… para ires da Coruña ao Porriño!

Pois imaxínate! Aí xa non chegaba nin para a autopista! E que aínda me dera para aforrar… Nin que fose para non pedirlle a meus pais que me pagaran as materias que tiven que repetir. E todo grazas a andar a facer o indio por aí -sorrí-.

Entón o trauma de non ter estudado fóra desencadeou na vida de artista, non? Todo o que tiñas que ter saído e malvivido de estudante…

Boh, que va! Nin por esas! E que por enriba collemos unha época mala, muller.

Temos unha fama os artistas que penso que ven dos artistas de antes. Iso de que non durmían, que se emborrachaban todos os días, logo ían traballar así… Pero a nós tocounos unha época que, hostia! Hai que andar, eh! Hai que estar fino. Ademáis somos tantxs que hai que andar ojo avizor. Hoxe faltas ti e xa hai 20 ou 30 igual de bós para poñerse no sitio. Non é coma antes que eras Estrellita Castro ou Rocío Jurado e xa tiñas a carreira feita para trinta anos. Agora hai tanta oferta e tantas cousas que…bueno. É unha movida.

Aínda por enriba temos unha profesión que… Eu que sei! Para ser profe da pública fas unha oposición que, non digo que sexa un método xusto ou non, pero determina se vales ou non vales segundo uns baremos «fixos». Pero na nosa profesión é coma “Buenas, eu son actor. Tesme que dar un traballo”. Ben, iso de que es actor dilo ti. Dalle e que eu te vexa!

–Vouno interrompendo porque non teño vergoña:–

Tampouco é o mesmo a xente que anda rulando polos teatros que os que tocastes a tele

A ver, tamén é certo que eu son unha especie estraña. Sempre me foi ben. Pero teño compañeirxs que… carai, tenche que gustar moito esta profesión para chegar (ou non chegar) a fin de mes desa maneira. E logo que é unha profesión na que sabes que traballas este mes ou estes dous meses, pero non tes nin idea do que vai pasar o ano que vén. Non sabes se vas ter traballo, se che vai ir ben…

Se vas poñer un mal tuit e caer en desgraza…

A min iso preocúpame menos, dígoche a verdade. Porque quen te coñece, coñécete. E ou perdes de todo a cabeza ou é difícil que digas algo de máis.

A min tamén estas cousas dos límites do humor… é unha putada porque aínda non estamos afeitos a iso. Todo este uso das rrss temos que aprendelo todxs. Non se pode crucificar a ninguén por un tuit, iso non pode ser; nin podes ir preso por poñer un tuit, por facer unha caricatura, unha canción… Non pode ser. Se ben aínda é un mundo no que somos novos, aínda estamos aprendendo e, en certa maneira, enos alleo. No caso dos humoristas (a non ser que vaia esplicitado) nunca lle podes tomar en serio un tuit porque están intentando facer humor. É malo se o tomas en serio. Para ben e para mal, é malo.

Hai que adaptarse aos novos contextos, ás novas demandas

Dende logo. Por iso digo que, hai que reinventarse seguido. 

Iranche saíndo unhas cousas, outras non, pero non podes estancar. E insisto en que eu sempre tiven sorte porque me funcionaron moitas das cousas que tentei. Afortunadamente tiven sempre moito traballo e moita xente que sinto que me quere un montón, que veñen a vernos ao teatro porque o pasaban ben na tele con nós…

Tamén hai que ter conta co éxito, saber deixar as cousas no momento preciso, creo. Tanto con Mucha e Nucha como con Land Rober estaba nun momento bo cando pechei esa etapa… tes que aproveitar esa inercia para seguir facendo cousas aínda que peches outras. De todas maneiras é que eu non espero, eu sempre vou facendo e buscando como facer.

Ás veces no noso traballo estás esperando a que te chamen, eu non. 

Vou petando en portas, sobre todo se hai xente que me quere acompañar. Niso si que non teño vergoña. Teño claro que quero traballar cos mellores. Eu debecía por traballar con Carlos Blanco, por exemplo, e entón díxenlle “que, facemos algo?” Con De Lira igual…eu que sei! Coa xente da que quero aprender. É que pagaría por traballar cos tipos que admirei toda a vida! Entón o que fago é botarlle cara e chamalos. Aínda por enriba dinme que si! Pois é a mellor maneira de medrar e de aprender: traballar cos que consideras que son os mellores. De momento eu vounos enganando, eles van aceptando… Con Tito Asorey, con Carretero… díxenlles “Joder, se non fan unha segunda tempada de Fariña na tele facemos algo, non? Non se pode levar ao teatro?» E así foi: aí está Fariña en Madrid catro meses ou cinco meses alí nun teatro. En la Gran Vía, case nada! Bueno, é a rúa Alcalá que non é a Gran Vía pero máis ou menos.

É un fito

Siii! Penso que así comercial non se dera nunca. Porque no teatro público si que hai compañías marabillosas como Chévere, Voadora,.. que teñen xiras por toda España, que si están moito tempo en Madrid, pero este rollo así en teatro comercial dunha compañía galega eu penso que non se dera. Faremos tamén unha xira por toda España, se esta merda de bicho nolo permite. A verdade é que está sendo moi bonito.

Con Carlos aínda volviches ao escenario esta fin de semana, non?

Si, volvimos agora. É que levamos dende xusto antes de marzo. Cando se pechou todo, cando nos confinaron, esa fin de semana arrancabamos unha xira con Unha Noite na Praia, unha obra de Javier Veiga na que nos dirixiu el, e arrancabamos nesa finde. Tiñamos, non sei se 15000 entradas vendidas, ou unha barbaridade así pero que houbo que adiar, claro. Devolvéronselle os cartos a quen quixo pero houbo moita xente que preferiu gardar a entrada para cando se puidera ir. Hai un montón de xente coas entradas dende marzo agardando que volvamos ter data e iso é marabilloso.  

E ata esta finde levabamos sen subirnos a un escenario dende xaneiro, unha cousa así.

Abriron un pouco a man, aínda que non ten xeito nin traza nin sentido ningún o que están facendo, e máis cando dependes da taquilla e da asistencia de público (non nos da igual que haxa 60 persoas dediante que 200 porque vai o soldo neso). Hai outras compañías que traballan nos circuítos e a caché que, no aspecto económico, impórtalles menos a cantidade de público. Pero a nós non, claro.

Eu non digo que sexa así pero ás veces dá a impresión de que, aproveitando a coxuntura, elimínase unha parte da cultura que estaba “sobrando” ou “molestando”…

Pode ser, pero dígoche unha cousa: tamén porque nós deixamos que o fagan. A xente da cultura non temos peso ningún. Fan e desfán pero non houbo unha queixa, non houbo unha protesta colectiva,…paramos, claro, non iamos parar! Pero despois aínda son aos que nos chaman para facer colaboracións gratuítas… non temos valor, non temos peso. Polo menos neste país deberiamos ter moitísima máis forza, pero eu non sei que pasa que non…

Eu que sei, por exemplo a hostelaría: pechan os bares e me cago en diola! O mal é para todxs. E eu ata non sei se prefiro que abran os bares que os teatros. Posmo na balanza e non che sabería dicir se prefiro que abran o bar ou o teatro.-Rimos coma parvos- Pero no noso caso non tivemos capacidade de resposta, e é certo que é un bo momento para afogar á xente que molesta. Son momentos moi difíciles nos que como teñas que depender de que as persoas vaian ao teatro, vas dado. Eu teño sorte, xa digo, e porque tiven proxectos audiovisuais, pero no teatro nada, quitando en Madrid, que parece incrible: o peor sitio cos peores números en contaxios, etc e os teatros abertos ao 75%. Penso que é porque alí si ten peso o gremio cultural. Alí hai unha industria importante que precisa do público, non lles vale só con poñer diñeiro das institucións.

Ademáis, as persoas imos perdendo o hábito de asistir a este tipo de eventos, despois non os botamos en falta, supoño

Ollo que eu enténdoo tamén, eh. Porque se unha cousa trouxo este bicho foi moito medo. Moito medo a todo. Entón eu iso enténdoo perfectamente. E dígoche máis, eu ata vexo que hai moito máis medo en Galicia; moito máis que no resto do Estado e non sei exactamente a que se debe. E, dende logo, non sei cal sería a maneira correcta de xestionar todo isto. Abondo teñen xs que o están facendo. Non me querería ver eu no sitio delxs e ter que tomar decisións. Se ben é certo que as medidas que se tomaron en Galicia, dependendo das zonas, non foron moi doadas de entender. Eu, por exemplo, que vivo na aldea, a non ser que me cruce cun xabaril ou unha cabra, a un veciño aínda tardo en atopar. Na rúa real da Coruña, obviamente, hai que ter unhas medidas moito máis complexas, pero alí a distancia social xa é de todo o ano, xa vai con nós, é innata. A ver, e isto é de broma, pero dígoo para exemplicifar que é moi difícil de xestionar, de ter en conta as particularidades e os contextos. 

É un ano jodido e fastidiado para todxs. 

De feito eu, isto que che dicía de non agardar para facer cousas e tal, en parte na corentena fíxenas por saúde mental. Para min foron medicina estes directos que fixemos en Instagram e así. Era un tratamento para min, necesitaba rirme. E inda por enriba flipamos ca cantidade de xente que nos seguiu, que nos viu. Dentro de todo o malo que estaba pasando, iso dábache a vida. Son das mellores cousas que me pasaron.

O que fixemos Carlos Blanco máis eu tamén foi producto de non agardar. Díxenlle “Buah, gravamos aí…?” E foi marabilloso. Porque ademáis ao final aparecen cousas tan bonitas como que nos viron dende 47 países distintos, galegxs nos que nunca pensaramos. Había máis de 10.000 persoas véndoo e, ao mellor de todos eses pois, 5.000 eran galegxs que están fóra de Galicia, que non poden desfrutar nunca un espectáculo de teatro galego e queren facelo. Por iso flipamos con esa demanda: hai un montón de galegxs polo mundo que, para mantelos amarrados á nosa (á súa) cultura, este tipo de formatos poden ser unha boa canle. Por iso creo que é bo, en lugar de estar agardando a que aparezan as cousas, ilas facendo ti, probando.

Antes de pechar a entrevista quero ensinarlle unha captura dunha fotografía que está empregando Enerxía Galega Máis (EGM) en publicidade online. EGM é unha empresa para a que Touriñán presta a súa imaxe.

Xosé, nós xa sacamos un artigo denunciando que Google non nos permite facer SEM en galego. Vexo que hai máis empresas que se suman a esta demanda. Como imaxe dunha delas, que opinas ti?

Pois que é un desastre, algo incomprensible. En canto a que EGM faga a denuncia deste xeito paréceme que está guai porque, ademáis, este tipo de publicidade fai que quede e que se fale dela, que ao final é o que nos interesa.

Sinceramente, creo que a Google daríalle igual incluír a posibilidade de proceder en galego na publicidade pagada

Pois si, e é o mesmo que che digo eu da cultura: non somos catro mataos, non debemos asumir que «total, ninguén me escoita». Non. O que temos é que facer un pouquiño de ruído. Neste caso a Xunta tiña que se manifestar por isto, tamén. É unha lingua cooficial. Política lingüística algo terá que dicir. E aínda para máis, sendo empresas galegas as que están sendo dagnificadas! Que non teñan a opción de publicitarse en galego, cando a súa clientela está en Galicia… é que é moito, isto. Temos que facer unha solicitude colectiva. 

Hai, hai que darlle unha voltiña…

Non lle hai que dar ningunha volta. Faise e punto, ou que? A que andamos? Isto non é unha cuestión política, nada máis lonxe. E mellor que non o sexa, que tamén xa está ben de que o patrimonio cultural sexa sempre unha arma para uns e para outras. Isto non vai diso. 

Seguimos alí falando mentres eu río, conto e, sobre todo, agradezo a enorme fortuna de poder estar pasando unha mañá tan agradable con tan bó interlocutor. Pregúntolle se lle apetece contarme algo máis para a revista

Son mellor escoitador que conversador, creo. Gústame máis escoitar que falar. Eu crieime nunha taberna, de pequeniño, e iso deume moito respecto pola observación e a escoita do contorno. Penso que é como aprendes, escoitando. Se falas fas ruído pero non aprendes nada.

Mais, así que teña na cabeza “novidoso”… Viches El Desorden que Dejas?

Vin, si.

Non sabía que podía facer un papel así, sabes? Que tivera iso dentro. É unha personaxe tan terrible, tan escura… Porque o papel de Paquito Charlin xa saía moito do que estaba afeito a facer e foi moi positivo ter esa capacidade de interpretar unha personalidade coa que pensaba que non tiña nada que ver, pero aínda ten unha alma coa que se identificar. Pero é que a personaxe de Acevedo… coidado. E síntome raro por ter a capacidade de meterme nunha pel tan sinistra. Pero é positivísimo como actor. É…iso: raro, o que che dá esta profesión.

Achégasenos un home sorrindo

– Estás máis fino, Xosé!

– Non ho! O que pasa é que cortei o pelo así polos lados e parece que afinei

Despídense afectuosamente dende a distancia. Volvo pensar que está lonxe de ser un home serio. Sereno si, algo tímido, se cadra, mais profundamente respectuoso para cos demáis. Agradecido, penso.

Ás persoas ás que nos gusta o fútbol, as conversas relaxadas tenden a levarnos cara ese tema, case sen saber de que maneira

– Ah, ti tamén es do Dépor? -pregúntame-

– Son, si.

Chegamos á conclusión de que a ningún nos interesa falar disto coa gravadora prendida. A min porque non me deixan volver falar de fútbol, a el porque non lle convén.

Levantámonos para marchar.

Vémonos doutra -bota as dúas mans ao peito despedíndose, xa fóra do café- Moitas grazas por todo!

Grazas a min? -penso-

O humor e o humorista esvaecen cando o vou deixando ir e aparecen as palabras dunha persoa xenerosa, íntegra e formal.

Aloia Alonso