Xurxo Souto, nado na Coruña o Día da Patria (25 de xullo) de 1966 é un artista multidisciplinar. O músico, locutor e guionista, queda comigo para falar da súa última obra escrita, Pangalaica (Galaxia, 2020) e de todo o que lle apeteza contarme.
Díxome Pablo (o impulsor de todo este tinglado que deu en chamar reizentolo) que sacaras un libro…
Mira, saquei dous! -Ensíname ámbolos dous, contentísimo-
«O retorno dos Homes Mariños» foi un libro que saquei hai 20 anos e que agora se reedita con Galaxia. E o novo é o de «Pangalaica», entón estou de celebración! Aproveito para falar dos dous cando fago as presentacións, porque o 20 aniversario de Homes Mariños tamén me fai moita ilusión.
Estás facendo as presentacións online, supoño
Non! Estiven facendo as presentacións en directo. Online fixen dúas ou tres cando me chamaron e agora volvo facer en directo. E, ademais, semellan así como moi institucionais porque, a última que fixen o ano pasado foi na Casa Museo de Rosalía de Castro e a seguinte que farei será o 27 de marzo na Casa Museo de Manuel María. E parece como moi académico pero non, porque ámbalas dúas casas, son lugares completamente subversivos. Fronte a esa cultura galega oficial tan tópica e tan chá, nestes lugares dase unha maneira de falar máis intensa.
Pero pregúntame ti porque se non ensaríllome…
Non, non. Eu as entrevistas propóñoas como charlas, non veño cunha batería de preguntas
Ah, estupendo. Entón cóntoche:
Durante o confinamento chamáronme de Nós Diario e a directora díxome “Xurxo, co tema da pandemia non temos actividade cultural, podes escribir un pequeno texto cada día?” Eu, que estaba medio durmido porque me colleu a chamada na sesta díxenlle que encantado, pensando que serían un par de semaniñas. Foron seis meses. O que fixen foi unha especie de viaxe interior e comecei a contar as historias que me pasaran a min nos últimos anos, sobre todo referidas a Galiza (daí o título “Pangalaica”). Nós tivemos un grupo que se chamaba Os Diplomáticos de Monte-Alto co que o noso primeiro disco foi «Arroutada Pangalaica». Para min é como pechar un círculo.
Naquel momento, naquelas circunstancias de confinamento total, eu decidín que todas as historias que ía contar serían optimistas. Sempre remataba dicindo Haberá Primavera nunha homenaxe persoal a Álvaro Cunqueiro.
Contei, sobre todo, historias de músicas e músicos que, en todos estes anos que levo tocando por Galiza adiante, fun coñecendo. Para que te fagas unha idea unha delas é a historia de Finita Gay. Ti non sabes quen é verdade?
Pois non…
Xa intuía. Ti de onde es?
Eu son de Xinzo de Limia pero medrei en Tui, algo en Vigo…
Jajajajaja! Es pangalaica total!
Pois esta muller da que che falo, Finita Gay, foi a primeira cantante de orquestra da miña zona, da Coruña. Tivo que fuxir da casa para ser artista. Despois quedou embarazada, o mozo non quixo quedar canda ela, e a muller marchou para Venezuela. Alí casou cun tipo que era un repugnante que lle “pediu” que deixase de actuar e a boa de Finita estivo 30 anos traballando como costureira ata que morreu o repugnante e puido voltar a Galiza. E que fixo ao vir para Coruña? Montar un café-concerto. A xente dicía “pero esa señora está tola!” Todo o mundo dicía que ía montar un chiringo de vellas. Pois mira, foron os vellos e as vellas, si, pero tamén foi toda a xente moza. Foi marabilloso!
E tiña un corrido que dicía así: -canta Xurxo- “Que tengo muchos años ya lo sé. Que no debiera andar enamorando. Pero la música es mi gran pasión y yo cantando a nadie le hago daño”
Na metade do proceso, chamoume o editor de Galaxia (Francisco Castro) para proporme editar estas historias como libro. Tamén hai historias directamente relacionadas con Zentolo.
Hai, si
Si, agora che conto.
Ao principio, a visión de músico era ter un grupo, que nos fose ben… bueno, coma todos, non? Pero despois cambiou a historia, o que nos interesaba era a creatividade en horizontal. Non hai cousa máis bonita que tocar cos teus amigos, esa é a felicidade.
Interrompo facendo referencia ao falado con Pablo Novoa noutra entrevista: Ti tamén estás dacordo en que o ensino musical se centra moito en sacar intérpretes?
O ensino musical é un ensino profesional, pero non para compartir a música. As bandas populares son marabillosas porque a emoción cando es cativa de tocar con outros e outras que xa saben máis ca ti, tocar todos e todas xuntas e formar parte de algo, iso é o bonito, esa é a catarse.
Eu teño dúas pequenas xemelgas e unha vez cando tiñan oito anos vinas vendo Operación Triunfo. Pensei “non é cruel que unhas neniñas a esa idade reciban esa mensaxe: operación triunfo?” Digo eu que a música non será para triunfar, será para desfrutar. Por iso che digo que a maior parte da xente cando monta un grupo xa está pensando inconscientemente no éxito e iso, iso é todo unha mentira. A felicidade é tocar cos teus amigos e amigas. Dende que me din conta diso fun tendo varios grupos pero sempre baseados en tocar cos meus amigos. O que ocorre é que alucino porque eu son bastante malo e toco con verdadeiros virtuosos. Por exemplo Manu Paino, compañeiro de proxectos e amigo, é o director da banda da Bandeira e pregúntome “por que toca comigo?”. Outro grupo formado por amigos é a Banda Xangai (Xangai era o nome do tren que ía de Galiza a Barcelona) na que che dicía que entra Rei Zentolo, porque nos fixo unhas camisolas espectaculares.
É básico comprender a música ou a literatura como instrumentos para a felicidade
Dende logo, e en Galiza témolo claro. Non hai cousa máis aburrida que unha tarde de domingo ou as horas previas a un festival. Vas a un sitio, que normalmente é un sitio feo, un páramo, e montas a tenda, tomas un vaso (que poden ser dous) ata que, por fin: o festival. Isto, en Benicasim, porque aquí en Galiza non. Cando chegas xa estás nun sitio fermoso como Pardiñas, Vilaxoán, Cans… Pola mañá xa hai gaiteiros, xa hai música, despois hai unha sardiñada, unha churrascada, ao mellor despois hai xogos populares ou cantos de taberna e, finalmente, chega o festival que é coma o cúlmen do día. É un pouco como a festa da aldea levada ao século XXI. Ás galegas e galegos gústanos moito, pero a xente que ven de fóra, alucina. Creamos un modelo galego de festival.
Moi parecida á cultura de furancho, non?
Claro!
En Pardiñas, por exemplo, en lugar de traer un grupo carísimo chamáronnos a nós e nós que fixemos: crear un espectáculo de tres horas. Tamén porque temos un director musical que é a repera, Richi Casás, e contamos toda a historia da música galega e toda a historia do festival. Xa fixeramos algo parecido na Festa da Dorna, en Ribeira, que é unha festa completamente horizontal que montan as peñas: un espectáculo, con todos os medios técnicos, no que participan 200 músicos de Ribeira. Entón, desta forma de entender a música e de entendernos como país é que saíu este libro: Pangalaica, cheo de historias destas.
O que propón Pangalaica é que somos un pobo de artistas. Sempre se di que non, que os artistas son os de fóra e existe o tópico de que as galegas e galegos somos retraídos. Eu o que proclamo aquí é que non, falo da nosa creatividade.
Conto outra historia, situada cerca de Entrimo, na Pena de Anamán, na que vivía o Robin Hood galego, Tomás das Quingostas, que lles roubaba aos ricos para dárllelo aos pobres.
Cos Diplomáticos fomos tocar unha vez a Muíños hai case 30 anos. Eu non sabía nin que existía Muíños! E fomos co grupo (chegamos tarde porque nin sequera había autovías, nin nada) tocar a unha festa cunha farta de xente e, de repente, marchou a luz. Pero non paramos de tocar: o batería seguiu bourando, nos seguimos coas pandeiretas, cantando, a xente seguía saltando… e, de repente volveu a luz, deuse ese arrepío a través dos amplis e a xente toleou, xúroche que toleou! Vin un futbolín dos de antes, que pesaban unha tonelada, voando por enriba das cabezas do público coma unha palla de centeo!
Efectivamente, hai cousas que só pasan neste país, si
Si, como só pasa neste país esa necesidade de poñer unha fronteira infranqueable entre urbano e rural.
Cos Diplomáticos intentamos poñer a aldea no centro do mundo, do mesmo xeito que fixeron outros compañeiros coma Os Rastreros en Chantada, O Caimán do Río Tea en Ponteareas…
Agora hai unha palabra maldita que non se pode escribir nin pronunciar. Pensa, daste conta de a cal me refiro?
Pois… ocórrenseme moitas
A palabra maldita agora é aldea. Todo o mundo di “o rural”. Estamos tan acomplexados que esa palabra desapareceu da linguaxe.
Máis aínda cando esa suposta fronteira entre o rural e o urbano, é mentira. A representación que se fai de ámbolos dous mundos é falsa e ese era o discurso que nos queriamos romper cos Diplos.
Outro problema que identifiquei é que eu, sendo nado na Coruña, ninguén me falou nunca do mar, non é un pouco raro?
Agora que o dis…
Date conta que A Coruña é unha península, está chantada no medio e medio do mar.
Cando Staffan Mörling chegou a Galiza para estudar as nosas embarcacións tradicionais preguntáronlle “Pero home, como vén vostede dende tan lonxe aquí, á fin da terra” E interrompeunos. Díxolles “Un momentiño, Galiza non é a fin da terra, é o centro do mar”. Pero ninguén nos conta nada do mar.
Estiven realmente ofuscado con este tema. Como era posible que non soubese do mar cando, xa non é que estivera aí, senon que nos estaba golpeando?
Cando tiña 10 anos, ía pola rúa e mirei para o ceo e dinme conta de que estaba chovendo negro. Caía chuvia negra. Foi o petroleiro Urquiola. Iso témolo gravado coma nunha especie de memoria tribal.
Cando pensabamos que non podiamos ver nada máis extraordinario, vimos arder o mar: o Mar Exeo fixo que o mar ardese, literalmente, na Coruña.
E cando pensabamos que non iamos ver nada aínda máis extraordinario, unha montaña de lixo caeu enriba do mar: o vertedoiro de Bens comeu o mar con lixo.
E chegou o Prestige -hai, como non pode ser doutra maneira, dor na mención ao petroleiro-.
A Coruña é unha cidade preciosa, pero é unha cidade punk. Pasan cousas salvaxes.
Eu, que tiña necesidade de saber do mar e de como nos afecta todo isto, fixen esta novela: O retorno dos Homes Mariños, que conta a historia de Mercedes, unha rapaza heavy que quere ter un grupo, pero traballa nun daqueles talleres que había antes de Inditex. Coa súa vida dura, de obreira, soña coa música e o mar estaa chamando. E a segunda parte da historia está situada nunha cidade que é ao mesmo tempo Vigo e A Coruña. Porque Vigo e A Coruña son, realmente, a mesma cidade.
Ala, indígnate!
Jajajajaja! Non ho! Non vai ser por iso que eu me indigne
De feito, hai interese na rivalidade e na incomunicación entre ámbalas dúas. Un interese económico que se chama AP-9. Como é posible que a vía de comunicación que tiña que artellar o país sexa un negocio privado?
Aquí non vou transcribir a conversa que viu a continuación porque moi posiblemente me leven presa, pero podo dicir, moi satisfeita, que continuamos aínda un cachiño departindo sobre xustiza social, soberanía, algo de música e de cultura… para rematar concluíndo, como así llo fixen saber, que ademáis de ser unha persoa con clara vontade de construcción de país, un tipo moi xeneroso e con enorme bagaxe e formación cultural, é tamén unha persoa cunha innata capacidade didáctica.
Para pechar a nosa conversa, de forma cerimonial, toca o corno e sacude a miña casa dende a súa, deixándome unha sensación peculiar, pero ata certo punto non descoñecida. Coma se os elementos que compoñen este país tamén fixesen parte da conversa e, ao bruar do corno, aprobasen o que aquí se falou.
Ou non, quen sabe.
En todo caso, grazas, Xurxo, e longa vida de éxitos para ti e a túa obra!
Aloia Alonso
