Xosé Ramón Gayoso, que naceu na Coruña o 25 de abril de 1956, é, sen dúbida, a cara máis coñecida da televisión galega. Lenda viva e referente absoluto do entretemento da TVG, presentouse como avogado un bo día nas oficinas onde se estaba asentando o proxecto da televisión autonómica «por se precisaban incorporar a alguén no equipo legal». A casualidade (e que xa tiña rulado como artista con Álvaro Someso como dúo musical Keltia) convertiuno no mito que hoxe coñecemos.
«Avogados non buscamos, pero está aberto o casting de presentadores» foi a frase que cambiou a vida de Xosé Ramón Gayoso e a historia da televisión galega.
Sentamos e pedimos un café.
Ola Lola! Mira, aí está a miña muller -para un momentiño a saudar mentres nos serven e marcha enseguida-.
O outro día comentáballe a ela que estabamos nun ensaio e había unha artista que estaba enferma, pero subía ao escenario e transformábase. E nós estabamolo vendo e diciamos “Jo, que traballo máis raro temos. Estás que non podes co cú e nun momento poste a dalo todo”
Traballar «dentro» da televisión non ten nada que ver coa proxección de despois
Nada que ver. Para ben ou para mal.
No meu caso, fago unha ficción: un espectáculo de cara ao público que emula unha festa. Entón, toda esa imaxe que podes transmitir de alegría e de felicidade pois… Houbo unha vez que me dixo unha persoa pola rúa: “Ah! Ti es moito máis serio ca no Luar!” Home, pois si. Eu alí interpreto unha personaxe que está sempre de festa. Despois non me volves ver ata a seguinte semana. E polo medio estarei triste, estarei contento e sabe Dios que máis cousas que non se ven.
De feito, a parte traseira dun plató é unha parte escura e fea. De cando en cando ensinámola e non gusta. A xente o que quere é o lucerío.
É comprensible. Dalle moito realismo a algo que non queres que o teña.
Exactamente.
E esa irrealidade é a que leva a que despois che pregunten “E ti, logo de facer esas catro horas os venres, a que te adicas?” Bueno, pois a traballar o programa.
Hai que facer unha planificación duns dez artistas á semana, por exemplo. E que che digan que poden ou que queren vir. Despois hai que organizar todo: billetes de avión, aloxamentos, comidas, horarios… Non o fago eu directamente, teño un equipo, pero estamos todos en todo. Somos un equipo pequeno de doce persoas.
Porque iso como se fai? Hai unha reunión semanal de contido?
Si. Luar nace os luns, coa primeira reunión da semana que ten o equipo. Ese día enfrontámonos a un folio en branco que hai que encher con dez artistas e con transicións entre un e outro artista, que están cheas de situación. Non é saír e dicir “Y después de este maravilloso artista…” -faime moita graza-
Guionízanse as transicións?
Si, claro. Ademáis hai entrevistas, un tipo que ven pintar un cadro, unha muller que ven falar de nonseiqué… hai moito contido aí. Son moitas situacións, moitas follas que hai que ir enchendo dende o luns ás nove da mañá ata o venres ás dez da noite.
Cos artistas como axendades? A un mes vista polo menos, non?
Claro. Cando chegamos o luns esa parte da escaleta de contido xa está moi adiantada, pero porque se foi facendo a semanas vista. Imos traballando, de maneira progresiva, os seguintes, mmm… tres programas polo menos.
E así dende hai un século!
Non tanto! -rise- Comezamos en outubro do 1992. Estamos na tempada 29. En realidade nós non falamos de tempadas, falamos de anos, porque Luar só descansa no mes de agosto, e houbo anos que nin iso.
É o programa máis lonxevo, non?
Si, o máis lonxevo de España -non agocha o orgullo-. Saber y Ganar é un programa tamén moi antigo pero ten cinco anos menos de emisión.
Aí atrás lía un titular que dicía “Xosé Ramón Gayoso, o Jordi Hurtado galego”
Si, é inevitable. TVE traballa para moita máis cantidade de espectadores e a comparación xurde inevitablemente pese a que nós levemos máis anos facendo Luar ca el facendo Saber y Ganar. A referencia é Jordi Hurtado. Pero a min esas cousas… danme un pouco igual, sabes?
Primeiro que teño moi bo sentido do humor, que é fundamental para unha boa calidade de vida. E en segundo lugar, fago unha lectura moi positiva destas cuestións, como cando me chaman Matusalén ou nos dín que somos os máis vellos da tele. Pois se o somos, en parte, é porque o público decide que sexa así, e iso é moi positivo. Nós non levamos 29 anos na TVG porque ningunha dirección así o quixera. Quen define que un programa estea ou non estea é o público.
Luar tivo capacidade de adaptación
Si. Non poderiamos estar facendo o mesmo programa que fixemos no 92, non nos manteríamos. Os movementos dentro de Luar son constantes. Hai unha frase que vale para todo na vida: ou te moves ou te moven. Ese é o espírito co que funcionamos no Luar.
O Luar ten tamén moitos detractores
Mira, eu considérome un home de empresa, aínda que teña unha parcela relativamente pequena na grella. Síntome moi vencellado á TVG e á televisión pública.
Luar tivo momentos gloriosos de audiencia, entre outras cousas porque só eramos tres canles. Que o Un, dos tres… de Chicho Ibáñez batese récords ten un mérito relativo se pensas que era a única televisión. Agora que a oferta televisiva é infinita, ten moito mérito.
Deixou moita pegada. Chamaba moito a atención ao principio porque empezaba a combinar elementos que parecía que presentaban unha separación insalvable como a cidade e a aldea.
De pronto no mesmo programa estaba Rocío Jurado e a señora Manuela dos Ancares tocando a pandeireta -pártome-. Iso era un golpe… Ao principio fomos moi criticados.
Comezamos a traer xente maior que foran conservadores da nosa música, especialmente mulleres. Para nós era unha homenaxe, pero houbo xente que non o entendeu así. Se cadra non nos explicamos ben. “Se fora teu avó seguro que non o levabas alí a facer o ridículo” Iso téñoo escoitado eu. Non, non, todo o contrario -dio con certo mosqueo- Luar non existiría se non fose por esa xente, así de claro cho digo. Pero foi moi criticado por xuntar “música seria” con isto outro.
Fomos algo crueis co tradicional
Cando estás nunha das grandes cidades galegas como A Coruña ou Vigo, aínda atopas xente que fala da aldea con certo desprezo. A min a esa xente só me sae dicirlle “pero ti de onde pensas que viu teu pai?” Pois coma o meu, dunha aldea! En dúas xeracións atrás TODO O MUNDO viña da aldea. Ou como pensas que se constrúen as cidades? As persoas vanse xuntando nun sitio pero ven de outros. Por iso que… é que de verdade que non lle vexo ningún sentido. Que a aldea significaba peores condicións de vida? Pois pode ser, pero entón o que desprezas é a pobreza, non os núcleos de poboación pequenos.
Agora hai un querer saír da cidade, de feito
É que non nos adicamos a estudar o noso pasado antes de facer esas valoracións desprezativas. Preocuparse un pouquiño de saber que pasou nesta terra o neste contexto chamado España… Falta estudo sobre o que somos os galegos e cal foi a historia da nosa terra. Que tampouco pasa nada por non sabelo, é poñerse, non?
– ¡Hola! ¡Buenos días! ¿Vas de viaje? -unha espontánea interrompe a charla sinalando a maleta que o fotógrafo deixou pousada ao lado de Gayoso-
– Nooon, que va, que va
– Ah, bueno. Y que es, ¿tu hija? -neste caso refírese a min, non á maleta-
– Non, non. É unha compañeira de traballo.
– Pero tú tienes hijos ¿verdad?
– Si, eh… teño unha filla
– Claro, ya me parecía. Arguiñano tiene ocho hijos.
– Caramba! Gañoume!
E así un tempo máis de charla ata que se despiden
Isto pásalle moito, non?
É o día a día, si. Son moitos anos… -di sorrindo-. Ti pensa que eu traballo na TVG dende o minuto un, literalmente. Na primeira emisión da TVG, Dolores Bouzón fai o primeiro saúdo e inmediatamente conecta cos exteriores para inaugurar a canle. Pois aí estaba eu, ano 1985. E xa non desaparecín de pantalla.
Non hai un certo exceso de confianza ás veces?
Pseh… depende. Se a houbese é por esa fantasía que falabamos antes. Ás veces ao espectador cústalle ver que, cando un sae desa ficción, ten unha vida que nada ten que ver co que lle mostra na televisión. O mesmo que o camareiro que che serve o café. Traballar de cara ao público é traballar, a amabilidade vai no soldo. Xa fóra diso… cada quen é cada quen.
Hai algún día que saia á rúa e non o interpele alguén?
Non, je,je,je. Xa hai moitos anos. Pero non hai pega. Son moi sociable, moi falangueiro, preciso o contacto coas persoas. Cando foi do confinamento, eu tiña un can e tiña a enorme fortuna de poder saír uns minutiños a pasealo. Os primeiros días estaba encantado. Ao terceiro día botaba tanto en falta á xente que xa non lle vía nada encantador ao paseo.
Houbo emisións durante o confinamento?
Non parou un venres!
Gravamos igualmente. Ben, igualmente non, claro. Un día normal dos de antes, no plató do Luar podiamos estar falando de entre cincocentas e seiscentas persoas entre público, artistas, técnicos. O venres 19 de marzo eramos cincuenta, como moito. Unha sensación desoladora.
Afectounos de maneira especial porque estamos afeitos a traballar con grupos grandes de artistas (bandas de música, agrupacións…). Iso que forma parte da marca Luar, desapareceu de repente.
Volverase?
Oxalá. Eu soño con iso. E pode que a pandemia nos ensine a ser máis prudentes.
Rematando o café poñémonos a falar da vida, en termos máis xerais. O fotógrafo únese a nós. Nalgún momento comento que teño a sensación de que aínda hai moito que pulir en materia de igualdade e xurde unha conversa que me parece moi interesante:
Miña nai era unha ama de casa. Punto y final. Estudou maxisterio pero estivo na casa coidando dos fillos. E meu pai, santo varón, era o que traballaba. Y mi madre, santa mujer. Pero coño! Estaba na casa. Esta era a cultura que había. E estouche poñendo a mellor das familias. Nunca houbo un berro, todo foi amor e tranquilidade pero mamaíña na casiña. Maxisterio, que carallo de maxisterio! Ti na casa a coidar fillos. Iso tiña que ser absolutamente frustrante. Que estudes, te prepares e no mellor momento da vida “te destinen” á casa. Era así.
Ademáis, o reparto de tarefas era completamente desequilibrado
E segue sendo.
Home! Eu mesmo. Cando casei con Lola, hai 35 anos, estabamos os dous na mesma situación. Bueno, pois, por goleada me ganaba mi Lola! Por implicación, por buscar como facer, por todo. Eu ía asfixiado. Mamá educounos para saber defendernos, pero facíanolo todo. Tiven que arrear de carai! E aínda así, despois de todo o tempo que levamos, a capitana do fogar continúa sendo ela. E non o digo con orgullo, senon como un defecto grave pola miña parte. Son responsabilidades. É moi cómodo delegar ou facer que non sabes. E nótase en pequenas cousas pero que o conforman todo. Cantas veces me dixo “E mañá, que comemos?” e eu responderlle “Váleme calquera cousa”. Bueno, pois tiven que tomar conciencia de que ese calquera cousa é estar trasladándolle a responsabilidade a ela TODOS OS DÍAS, que se dí pronto.
O nivel de responsabilidade que se nos esixe a nós é maior en calquera ámbito
Tes que demostrar o que non ten que demostrar un home. É unha cuestión de cultura. Parece que a palabra cultura só ten connotacións positivas. Pois… xa ves que non necesariamente.
A que se adicaba seu pai?
Era oficinista. Perito mercantil. Xestionaba contas de empresas. Traballou toda a vida no Instituto Social da Mariña.
A súa nai non chegou a traballar fóra da casa?
Non. Imos ver, ela é dunha familia de confiteiros. Os seus pais, Rosa e Ramón, tiñan unha confitaría aquí na Coruña. Tiveron tres fillos: dous varóns e miña nai. Todos traballaban na confitaría. Ela despachaba no mostrador e os homes no obrador. E un día, un rapaz de Lugo, foi por alí comprar un pastel, gustoulle o pastel, foi por alí máis días e ao final acabou levando ao bombón. E aí comeza tamén a miña historia. E a do meu irmán, claro.
Xosé Ramón Gayoso é un tipo francamente divertido. O trato é moi próximo pero tamén formal e penso que ten que ver coa intelixencia e a bagaxe cultural del.
Enormemente carismático ten, ademáis, unha sensibilidade abraiante. Imaxino que son dúas características fundamentais á hora de entender o fenómeno de Gayoso e de Luar.
Fotografía: Bastian Rodríguez
Texto: Aloia Alonso
